Je zal het maar cadeau krijgen: een compleet houten plafond uit 1637. Prachtig beschilderd en van grote historische waarde. Dat overkwam Museum aan de A in Groningen. Toch scheelde het weinig of het plafond was vernietigd.
Het bijzondere plafond werd ontdekt in een Groningse modezaak. Bouwhistoricus Taco Tel was er langsgegaan omdat het pand nog nooit was onderzocht, maar wel kenmerken heeft die wijzen op een hoge ouderdom. ‘Ik kwam boven, ik zag die middeleeuwse eikenhouten kapconstructie en ik wist: dit pand had op de monumentenlijst moeten staan.’ Toevallig waren bouwvakkers net aan het slopen en Tel mocht meekijken. ‘Ik wist niet wat ik zag. Er kwam een plafond uit de eerste helft van de 17e eeuw tevoorschijn. Een topvondst.’
Bouwhistoricus Taco Tel
Wat weg is, komt nooit meer terug
‘Wat ik dacht en voelde is nauwelijks te beschrijven. De dag ervoor was ik in het winkelpand geweest waar bouwvakkers een gat hadden gemaakt in het verlaagd plafond. Dat was in de jaren 60 aangebracht. ‘Vele uren hier vertoefd maar nooit een druppel geproefd’ had de stukadoor erop geschreven, naast het jaartal. Hij wist waarschijnlijk niet onder welke schat hij aan het werk was geweest.
Ik wist niet hoe ik het had. De volgende dag gaf na voorzichtig breekwerk het huis zijn geheim prijs: een compleet houten plafond uit 1637. Prachtig beschilderd. Uiterst zeldzaam. Je ziet gelijk voor je hoe het hele huis eruit moet hebben gezien. Adembenemend. Van alles gaat er door je heen. Hoe hebben ze dat destijds zo verfijnd gekregen? Wie woonden hieronder? Wat vertellen al die afbeeldingen?
Als je te laat bent met zo’n vondst, en alles is gesloopt, dan zit je wel in zak en as. De cultuurhistorische waarde van zo’n plafond is zó groot. Wat in de container verdwijnt, komt nooit meer terug. Je kunt denken: ouwe meuk. Maar die ‘meuk’ geeft een inkijkje in hoe mensen vroeger dachten en leefden. Als we weten waar we vandaan komen, wat ons verleden is, snappen we beter wie we zelf zijn geworden.’
Niet overgeschilderd
Het houten plafond is in feite de onderkant van de verdiepingsbalklaag, waarbij van oudsher de balken en de onderkant van de vloerplanken zichtbaar bleven. Wonderlijk genoeg is het al die jaren niet overgeschilderd geweest, wat doorgaans wel gebeurde. De monumentale verf lost dan op in de lijnolie van de nieuwe verf. De kleuren verdwijnen en er blijven alleen wat vage contouren over.
Sloopvergunning verleend
Na de ontdekking werd het nog spannender. Helaas was er al een sloopvergunning om juist deze beschilderde balklaag eruit te halen en het pand was niet als monument aangemerkt. ‘Samen met Egge Knol, destijds conservator van het Groninger Museum, ben ik op locatie met de investeerder van het pand gaan praten. Egge zei: ‘In ons museum is er maar één plank met zo’n schildering. En hier hebben we een heel plafond.’ De investeerder antwoordde: ‘We gaan met een bulldozer van voor naar achter door een pand, normaal gesproken. Maar nu moeten we dan maar even stoppen.’
Kleuren behouden
Het plafond is er plank voor plank en balk voor balk uitgehaald. Een heel team deskundigen kijkt mee met de restauratie: hoe gaan we het plafond schoonmaken? Hoe kunnen we de kleuren behouden, welke schildertechnieken zijn gebruikt? Uiteindelijk komt het plafond te hangen in de entree van Museum aan de A. Museumdirecteur Nicolette Bartelink is er enorm blij mee. ‘Het plafond heeft een enorme aantrekkingskracht op de Groningers. Heel even konden ze het zien toen bij de sloop de winkelpui eruit lag en je vanaf de straat naar binnen kon kijken. Er kwamen enorm veel mensen op af.’ Het plafond is niet alleen leuk om te zien, het legt ook veel verhalen bloot. Zo is inmiddels achterhaald wie er zoal onder dit plafond geleefd hebben.
Bommen Berend
Het plafond blijkt geschilderd te zijn in opdracht van een weduwnaar die hertrouwde. Hij maakte zijn huis mooi voor zijn nieuwe echtgenote. Bartelink: ‘Alle symboliek verwijst naar de liefde; de bloemen, de vogels. Je weet niet wat je ziet.’ Ook interessant is dat er kleine reparaties zijn geweest aan het plafond. ‘Mogelijk als gevolg van de aanval in 1672 van ‘Bommen Berend’, de bisschop Von Galen uit Münster die meende dat Groningen van hem was. Met een leger en een regen aan bommen probeerde hij de stad te veroveren – wat niet lukte.’
Zonder kaartje te zien
Wanneer het plafond te zien is, kan Bartelink niet met zekerheid zeggen. ‘We hopen in 2026, als de verbouwing van het museum klaar is. Iedereen kan ervan komen genieten. Zonder kaartje, in onze gratis toegankelijke entreehal.’